Een nieuwe taal

Bom dia e bem-vindo!

Helaas is deze eerste blog niet wat ik u op de homepage heb beloofd. Het gaat niet direct over Portugal, zijn mensen, zijn taal, zijn cultuur en gebruiken, zijn geschiedenis of zijn plaatsen. Ik voel me hier echt slecht over. Ik hoop dat u zich niet voor de gek gehouden of bedrogen voelt.

Toch, hoewel deze eerste blog niet is wat ik gezworen had te leveren, gaat hij over onze eerste tijd in Portugal tijdens de pandemie en hoe onze ervaringen hier ons begonnen te veranderen. Het gaat ook over hoe dit nieuwe beeld van onszelf onze kijk op zo'n beetje alles verandert, inclusief Portugal. Hoewel ik heb gesproken namens "wij", voor mijzelf en Zé, en wij beiden worden herschikt, zal het vanaf nu mijn eigen stem zijn die u zult horen.

Twee lange jaren

De pandemie is op zijn zachtst gezegd ingrijpend en ontwrichtend geweest. Het heeft mijn kijk op mezelf, anderen en de wereld verpletterd en herschapen, zoals dat misschien ook voor jou geldt. Mijn perspectief lijkt nu verwrongen (?) of versterkt (?) door een soort geschokte caleidoscoop. Het is desoriënterend.

Dingen, mensen en ervaringen hebben schijnbaar meer kleur, meer complexiteit, meer textuur, maar is het echt? Het begrijpen en vervolgens uitleggen/delen van deze "toen-en-nu" verschillen heeft mijn vocabulaire op de proef gesteld. Ik heb geen woorden om mijn ervaring te beschrijven; op de een of andere manier lijken ze - de woorden - vage klonen van ontmoetingen en gevoelens.

Ik heb een zekere mate van evenwicht en balans gevonden in het maken van kunst - zowel door fotografie als door schilderen. Ik denk dat het Jackson Pollack was, een van mijn favoriete Amerikaanse schilders uit de 20e eeuw, die zei: "kunst is een manier om oog in oog met jezelf te komen". Kunst is voor mij de handeling geworden van het leren van een nieuwe taal om mezelf opnieuw voor te stellen aan mezelf en aan de wereld.

Oog in oog komen te staan met mezelf

Ik ben van nature erg introspectief en introvert. De afsluitingen en het isolement van de pandemie zijn daarom zowel een zegen als een vloek geweest. In de wereld van voor de pandemie was er niet veel plaats voor mensen zoals ik, een zegen dus; maar mensen zoals ik hebben zelfcorrectie nodig in de spiegel van anderen, een vloek dus.

Opnieuw heeft kunst geholpen. De daad van introversie - het maken van de kunst - wordt in evenwicht gehouden door de daad van extraversie - het delen van de kunst als een uitnodiging tot gesprek, kritiek en wederzijds begrip. Voor mij heeft het maken van kunst evenwicht gebracht in een tijd van onrust.

Kunst ontstaat, in mijn ervaring althans, uit mijn eigen diep introverte herkauwingen van wat ik zie en ervaar. Elk werk ontstaat als mijn unieke en, dat moet ik toegeven, soms vreemde kijk op de werkelijkheid. Ik schijn misschien met mijn licht in een hoek, maar het licht mist misschien de rest van de kamer. Maar het kan ook zijn dat die hoek al een tijdje over het hoofd wordt gezien.

Eye Opening

De daad van het delen van deze kunstwerken is even oog-openend geweest. Het was bevestigend, ja, en daar heb ik naar verlangd en daar ben ik dankbaar voor. Maar belangrijker is dat het een proces is geweest dat vergelijkbaar is met het facetteren van een edelsteen uit een ruwe brok steen. Het delen heeft wat heen-en-weer, geven en nemen en zelfs ruw-en-tuimelwerk opgeleverd. Elke uitwisseling heeft niet noodzakelijk mijn artistieke vaardigheden verbeterd, maar wel mijn ideeën en perspectieven aangescherpt en mijn visie en inzicht verruimd. Voor dit facet ben ik even dankbaar.

In veel van mijn blogs, waaronder deze, zult u mijn kunstwerken zien, soms foto's maar vaak ook een of meer schilderijen. Deze beelden maken deel uit van mijn nieuwe caleidoscoop, dat wil zeggen, de nieuwe taal waarmee ik mijn, onze, ervaring van het leven in Portugal kan delen. Het oude gezegde is waar: "een foto kan duizend woorden besparen".

Plus, als, zoals Pollack zegt, kunst een gesprek is met mezelf, dan is het evengoed een gesprek met anderen en met de wereld rondom mij. Kunst is een manier om mezelf uit te leggen, om mezelf te delen, met anderen. Het is mijn lens op de wereld en een nieuwe woordenschat waarmee ik vollediger kan communiceren, zowel spreken als luisteren, met de wereld. Laat het me uitleggen.

De wereld redden

Elke ochtend als Zé voor het eerst opstaat, speelt hij een tiental spelletjes patience op zijn tablet terwijl hij nog in bed ligt. Dit is voordat hij iets anders doet. Als ik hem hoor ritselen, breng ik hem zijn eerste kop koffie en een stuk pure chocolade voor erbij.

Terwijl hij nipt en proeft, ga ik aan de zijkant van het bed zitten. We praten wat over onze dromen van vannacht en over de contouren van onze komende dag. Onvermijdelijk zegt hij: "Ik moet terug om de wereld te redden". Hij bedoelt dat hij zijn dagelijkse rondjes patience moet afmaken.

Voor Zé is dit gewoon de waarheid. Solitaire kalmeert zijn geest en duwt ongewenste en onnodige gedachten weg. Het creëert zijn veilige plek. Zijn solitaire spel is een constructieve en bevestigende daad. Klaar, dan gaat hij de wereld tegemoet.

Toen ik besloot een portret van Zé te maken, was dat om mijn begrip van de persoon die hij is vast te leggen. Ik flitste terug naar Caravaggio's Heilige Franciscus in meditatie. Ik had dit schilderij gezien in een museum in een kleine stad in de buurt van Milaan. Sint Franciscus staart aandachtig naar beneden. In zijn handen houdt hij een albastwitte schedel die het licht terugbuigt naar zijn eigen gezicht, waardoor het verlicht wordt. Men begrijpt onmiddellijk dat Sint Franciscus gevangen zit in de overpeinzing van de mysteries van de menselijke broosheid en tijdelijkheid, de zijne en die van ieder ander.

Het beeld dat ik voor het portret van Zé in gedachten had, was dat van een verduisterde kamer waar het licht van zijn tablet zijn gezicht verduistert. Hij zit, hij concentreert zich aandachtig, en hij redt de wereld.

Kunst, een daad van zelfontdekking

Door Zé op deze manier te schilderen, openbaarde hij een stukje van zijn ziel voor mij. Misschien is het beter te zeggen dat het schilderen mijn ziel voor hem opende. Ik begon te begrijpen, te waarderen, dat zijn ochtendlijke rondjes patience een bemiddeling waren, een leegmaken om ruimte te maken voor wat de komende dag zou kunnen bieden, wat dat ook moge zijn, of dat nu goed, slecht of onverschillig is.

Dit zou klinkklare onzin zijn als het leven van Zé na het opstaan uit bed en het verrichten van zijn ochtendlijke wassingen daar niet op wees. Dat is ook zo. Zé is een persoon met een grote gevoeligheid en vriendelijkheid en evenzeer met kracht en volharding.

Voorzichtig vangt hij spinnen, vliegen en mieren, en hij spreekt ze met enorm wederzijds respect toe als hij ze naar buiten repatrieert. Zijn zakken zitten vol pinda's en als hij loopt tuimelen ze eruit voor de vogels en de eekhoorns. Wij zijn vegetariërs en hebben plastic in ons eigen belang en dat van de planeet achterwege gelaten vanwege zijn voorbeeld. Elke dag loopt hij een kilometer om ons organisch voedselafval van de vorige dag naar de gemeenschappelijke compostbak te brengen.

Jezelf redden

Pas nu ik Zé heb geschilderd, heb ik zijn kwetsbaarheid en de kracht van die kwetsbaarheid beter leren waarderen. Door hem te zien in het weerkaatste zwakke licht van zijn tablet, ben ik de kracht van kleine daden gaan begrijpen. Ik begrijp nu ook dat het redden van de wereld uiteindelijk het redden van jezelf is. Ik eis mijn macht terug en gebruik die macht om te doen wat ik kan doen in plaats van me te ergeren aan wat ik niet kan doen.

Jane Goodall, de grote primatologe, heeft gezegd: "Ik kan alleen maar doen wat ik kan doen, en meer kan ik niet doen". De kleine dingen doen die we kunnen doen, zoals zij heeft gedaan en Zé elke dag doet, maakt het verschil in de wereld. Het redt de wereld. Het redt mij nu ik zowel mijn beperkingen als mijn kracht beter ga begrijpen.

Recht uit de doos

Toen ik voor het eerst begon te schilderen, wilde ik iets groots doen, recht uit de doos. Ik wilde mijn vaardigheden en talenten toetsen aan die van de grote meesters van de 16e en 17e eeuw. Ik wilde mijn eigen Hollandse meesterwerk creëren.

Hoe lachwekkend dat ook is, en het is belachelijk dwaas, ik weet hoe ik leer. Het zijn de moeilijkheid en de uitdaging van een taak en mijn drang naar perfectie die mij samen bezielen. Ik beweer niet dat dit goede eigenschappen zijn, maar ze maken gewoon deel uit van mijn benadering van het leven en van het leren.

Ik had een foto van een boeket bloemen gezien in een artikel in de New York Times over grote bloemisten. Het inspireerde me. Het zou het middelpunt worden van mijn Nederlands geïnspireerde stilleven. Er zijn een paar antieke glazen die ik bezit. Ook was er een vaas die ik had gezien en gefotografeerd tijdens een bezoek aan het Rijksmuseum een paar jaar eerder; hetzelfde met een prachtige houten bank in het Alcazar van een paar maanden eerder. Deze zouden de compositie completeren, samen met enkele van onze boeken als model voor oude boekwerken.

Een nieuwe taal leren

Bruegel hoeft zich van mij geen zorgen te maken. Er is zoveel "mis" met dit schilderij dat ik nauwelijks weet waar ik mijn kritiek moet beginnen. Moet ik beginnen met de gestraalde schaduwen die de vaas naar links doen lijken? Of de schaduwen van het boek rechts, die ik na uren en uren proberen maar niet goed kreeg?

Ik had echter gelijk over mijn leerstijl. Het proces boeide me genoeg dat ik dagen van negen tot tien uur werkte. Al klungelend voegde ik toe, gumde uit, herschikte, probeerde van alles om perspectief te creëren, leerde het belang van schaduw inzien, en raakte volkomen gefrustreerd door het belang van schaduw.

Door het geklungel en de frustratie leerde ik dat schilderen mij hielp een ander soort verhaal te creëren, een verhaal in een andere taal dan de schrijftaal. Ik ontdekte, op een manier die ik me niet eerder had gerealiseerd, dat beeldende kunst een verhaal vertelde dat zich niet goed liet vertalen in woorden; de schilderijen en foto's verschaften me een nieuw en aanvullend vocabulaire. Jeetje, dacht ik, Dr. Seuss en al die Caldecott en Newbery winnaars hadden al die tijd gelijk gehad! Natuurlijk hadden ze gelijk.

Belangrijker nog, ik heb zoveel meer over mezelf geleerd door dit proces, dat niets te maken heeft met de kwaliteit van mijn kunst. Ik leerde dat ik wilde delen wat ik zag en wat ik meemaakte in Portugal, wat het doel van Portugalizar is geworden. Ik leerde ook dat ik woorden tekort kwam om deze ervaringen te vertalen en te delen met anderen; ik struikelde. Uiteindelijk moest ik beslissen wat belangrijker was, vorm of inhoud, dat wil zeggen, een perfect beeld delen of mijn verhaal delen?

Gewoon oké is goed genoeg

De foto's en de schilderijen die ik in deze blogs met jullie zal delen, zijn misschien niet allemaal even goed. Hoewel ik een enthousiast kunstenaar ben, ben ik autodidact en ik leer en ontdek nog steeds veel. Wat u zult zien is verre van perfect: perspectieven zijn scheef, schaduwen zijn overal, gelaatstrekken zijn vervormd, maar niet opzettelijk (ik ben geen Picasso!). Ik heb echter veel plezier met het leren van nieuwe trucjes, vooral als "oude hond".

Mijn kunst is niet perfect en hoeft dat ook niet te zijn. Het schilderen van Zé hielp me om hem duidelijker te zien en hem een beetje beter te begrijpen; ook was ik in staat mezelf in zijn spiegel te zien. Toen ik klaar was met mijn Nederlandse meesterwerk, had ik een nieuwe woordenschat om mezelf met anderen te delen en om beter te begrijpen wat anderen naar mij terugkaatsten.

Het maken van kunst helpt me om ons caleidoscopische verhaal in Portugal wat uitbundiger met jullie te delen. Bovendien hoop ik dat het maken van deze schilderijen mij leert een aandachtiger luisteraar te zijn; ik denk het wel.

Desalniettemin hoop ik dat u net zoveel plezier beleeft aan de foto's als ik heb beleefd aan het fotograferen en/of maken ervan. Misschien vindt u ze een aanvulling op de blogs. Ik hoop dat ze niet afleiden van wat ik met jullie probeer te delen over Portugal. Laat het me weten in het commentaarveld als we verder gaan.

Volgende week, dat beloof ik, zal de blog gaan over een meer direct aspect van het leven in Portugal. Op korte termijn!